linggwistika

INTRODUCTION





Ang isang Muslim ay ang taga taguyod ng Islam. Sa literal na kahulugan ng salita, ang Muslim ay sinumang taong ipinagkaloob ang sarili sa Diyos(Allah).
Karamihan sa mga Muslim ay tinatanggap bilang kapwa Muslim ang simnumang matapat na binigkas ang Shahada, isang ritwal pagpahayag ng pakakaloob sa Diyos at ang paninindigan na si Muhammad ang huling propeta. Isinasalarawan ng mga Muslim ang mga maraming karakter sa Biblia, katulad nina Musa(Moses) at Isa(Hesus) bilang mga Muslim dahil bilang mga propeta, ipinagkaloob nila ng buo ang kanilang sarili sa Diyos.
Ang mga Muslim ay may tatlong wikang ginagamit. Isa ditto ang Maranao na syang ginagawan naming ng panananliksik.
Ang Maranao ay ang tawag sa mga mamamayan ng Lanao na isang rehiyon ng Muslim sa isla ng Mindanao sa Pilipinas. Kilala sila sa kanilang obra, paggawa ng ibat-ibang bagay, at ang kanilang epikong literature. Ang salitang Maranao, na binabaybay ring Maranaw ay nangangahulugang “mga tao sa lawa”, na tumutukoy sa mga nitibong tao na naninirahan sa paligid ng Lawa ng Lanao na ang pinakalungsod ay Marawi City. Ang mga Maranao ay kasama sa malawak na grupo ng Moro na syang ika-anim na pinakamalaking grupo ng etnikong Pilipino.
Ang mga Maranao ay karaniwang naninirahan sa mga probinsya ng Lanao del Sur at Lanao del Norte. Marami rin sa kanila ang matatagpuan sa Zamboanga del Sur, Bukidnon, Davao, Cotabato, Maguindanao at sa iba pang lugar sa kanlurang bahagi ng Pilipinas mula Basilan hanggang Tawi-Tawi. Ilan ding maliliit na komunidad ng mga Maranao na karamihan ay mga mangangalakal ay karaniwang matatagpuan sa mga malalaking lungsod sa Pilipinas. Sila ang pinakamalaking pangkat ng mga di-kristiyanong Pilipino at ititnuturing na pinakamatapang na pangkat ng mga Pilipino dahil sa hindi sila natalo o nasakop ng mga dayuhan. Malaki ang pagpapahalaga nila sa kanilang pagkakaibigan at sadyang matapat. Mayroon silang sari-sarili at katutubong kultura ngunit pareho parin ang pagsamba nila sa kanilantg diyos na si Allah.















ANG IMPORMANTE



Bahagi ng asignaturang linggwistika ay ang pananaliksik at pagsusuri ng wika upang alamin ang palatunuan at palabuuan ng pinag-aaralang wika. Para mabigyang katuparan ang pagsisiyasat, layunin nating makakuha ng impormante na syang magsasalinwika at sya ang magbibigay ng katumbas sa mga salitang karaniwang ginagamit sa pang-araw-araw.
Ang aming impormante ay nagngangalang Camad Grande Pacoga. Siya ay tatlumpo’t-anim(36) na taong gulang. Ipinanganak noong ika-15 ng Marso taong 1972 sa Malabang, Lanao del Sur. Anak nina Hadji Abdul Latip at Conolan Latip. Siya ay kasalukuyang naninirahan sa Poblacion, Prosperidad, Agusan del Sur kasama ang kanyang pamilya. Ang kanyang asawa ay si Baby Flor Marqueta Pacoga. May tatlo din silang anak: Amirah, 11 taong gulang, Alinor, 10 taong gulang, at Sarah Mae, 8 taong gulang.
Ang kanyang trabaho aya ang pagnenegosyo. Ang mga wikang alam nyang gamitin ay Muslim Maranao, Tagalog, Bisaya, at ingles. At ang aming pinag-aaralang wika ay ang wikang natural sa kanya----Muslim Maranao.



























CORPUS

Tagalong Muslim Transkripsiyon

maganda mataid /mataid/
mabait mapiya e adat /mipiyaadat/
masaya malangas /malanas/
malungkot khakharata ginawa niyan /khakharata’/
mahirap kareregenan /karere:genan/
mayaman malay tamok /malaytam:mok/
malinis limpiyo /limpyo/
marumi maresik /marsik/
matalino mapasang /mapasan/
bahay walay /wal:lay/
damit bangala /ban:nala/
paaralan iskwelahan /iskwelahan/
kapitbahay sirengan /sirenan/
kasama ped /pad/
bumili pamasa /pamasa /
kunin kuwaan /kwaan/
lakad pelalakaw /pelalakaw/
talon thepo /tepo’/
takbo phalalagoy /palal:lagoy/
upo maguntod /mag:untod/
tayo tindog /tindug/
tulog phakaturog /pakaturog/
gising phaganaw /pagnaw/
ulan uran /uran/
init mayaw /mayaw/
apoy apoy /a:poy/
tanghali miyauto a alungan /miyautoaalunan/
hapon miya gabe /miyagabe/
bukas mapita /mapita/
sarado miyanglub /miyang:lub/
malaki mala /mala’/
maliit maito /maito’/
maysakit pakusakit /paku:sakit/
malusog mabeger /mabagar/
mataas mapuro /mapuro’/
mababa mababa /mabuba’/
magaling mapasang /mapasan/
malapad maolad /maolad/
sapa lawasaig /lawasaig/
dagat ragat /ragat/
umaga miyapita /miyapita’/
mama ina /ina’/
papa ama /ama’/
ate kaka bae /kakababay/
kuya kaka mama /kakamama /
kapatid pagari /pagari’/
asawa karuma /karuma /
katawan lawas /lawas/
sakay phagda /pagda’/
magluto phaninindaan /phaninin:daan/
gulay kamo /kamo /
maanghang maluya /maluya /
maasim masem /masem/
matamis mamis /mamis/
mapait mapait /mapait/
malalim madalem /madalum/
mag-aaral phagiskuwila /phagiskwela/
matangkad mapuro /mapuro’/
kasintahan pagidaan /pagida’an/
pag-ibig kabaya /kabaya’/
matapang marangit /maranit/
mataba khawlit /kawlit/
payat phagti /pagti /
punongkahoy pamumulan /pamumulan/
umiyak pheng guraok /ping:guraok/
tumawa phesinga /pisena’/
natakot meyalek /miyalak/
namatay miyatay /miyatay/
guro ustad /ustad/
hayop pangangayamen /pananayaman/
bata wata /wata’/
salamat sukran /sukran/
matanda miyalukes /miyalukas/
pagkain pangenengkon /pananankan/
katulong talasugo /tasugo’/
kaaway kontra /kontra’/
kaibigan layo /layuk/
marami madakel /madakal/
madilim malebuteng /malebutan/
mabaho mado /mado’/
masarap mapiya e taam /mapiya’eta’am/
pera pirak /pirak/
kanta idaida /ida’ida’/
isda sda /sda’/
misa lamisaan /amisa’an/
kusina tulang /tulan/
laruan getagetaan /geta geta’am/
buntis mawagat /mawgat/
kwento tutulan /tutulan/
nalilito pukamamasa /puka:mamasa/
aklat ribro /ribro /
kwarto koarto /kwarto /
dahon raon /ra’un/
buhok bok /bok/
sapatos talumpa /talum:pa’/
kagubatan palao /palao/
lugar engud /enud/
tindahan tindahan /tinda:han/






I. Gumawa ng Ponetikong Tsart

Tsart ng mga Katinig

Punto ng Artikulasyon
Paraan ng Artikulasyon Panlabi Pang-ngipin Panggilagid Pangalangala Velar Glottal

Pasara
w.t.
m.t.

Pailong
m.t.

Pasutsot
w.t.

Pagilid
m.t.

Pakatal
m.t.

Malapatinig
m.t.


p,p,p,p,p,p,p
b,b,b,b,b


m,m,m,m,m

t,t,t,t,t












l

















y

k
g


n













Tsart ng mga Patinig

Harap Sentral Likod

Mataas

Gitna

Mababa

i

e




a
u
o





II. Itala ang mga pinagsususpitsahang tunog.

a. /b/

[b] [b] [b] [b] [b]

baraiban bilik mabelang malebuteng bok
baraiban miyagabe
bangkala mabegar
bangkala
babai





b. /t/

[t] [t] [t] [t] [t]

mataid thepo tindug magontod phakaturog
miyapita phagti miyauto a alungan tulang
mapita tindahan maito tutulan
mataba untoda
miyata







c. /p/

[p] [p] [p] [p] [p]

thepo mapiya e adapt mapasang mapuro pheguraok
apoy limpiyo pamasa pukamamasa phesinga
mapita pakusakit
miyapita pagari
pirak pagidaan

[p] [p]

phalalagoy ped
phakaturog pelalakaw
phaganaw
phagda
phagti








d. /m/

[m] [m] [m] [m] [m]

mataid meyalek miyaggabe tamok pamumula a kayo
malangas pangangayamen miyanglub kamo
malay miyapita
maresik mamis
maito miyatay


III. Isulat ang mga hindi pinagsususpetsahang tunog.

[c, d, f, h, j, p, s, v, w, y, z, b, m, l, k, t, q, r, n, n, ‘]

[a, e, i, o, u]


IV. Kaligiran ng pinagsususpetsahang tunog.



a. /b/

[b] [b] [b] [b] [b]

baraiban bilik mabelang malebuteng bok
baraiban miyagabe
bangkala mabegar
bangkala
babai




Ang [b] ay matatagpuan sa unahan ng [a]; ang [b] ay laging matatagpuan sa unahan ng [i]; ang [b] ay laging makikita bago ang [e]; ang [b] ay laging matatagpuan sa unhan ng [o]; ang [b] ay matatagpuan naman sa unahan ng [u].




b. /t/

[t] [t] [t] [t] [t]

mataid thepo tindug magontod phakaturog
miyapita phagti miyauto a alungan tulang
mapita tindahan maito tutulan
mataba untoda
miyata




Ang [t] ay laging matatagpuan sa unahan ng [a] tulad ng mga salitang mataid,mapita at iba pa. Ang [t] naman ay matatagpuan sa unahan ng [h] tulad ng salitang thepo. Ang [t] naman ay laging matatagpuan sa unahan ng [o] tulad ng salitang maguntod, maito at iba pa. Ang [t] ay laging matatagpuan bago ang [i] tulad ng salitang tindug, phagti at iba pa. [t] naman ay laging matatagpuan bago ang [u], halimbawa nito ang ang salitang tulang.







c. /p/

[p] [p] [p] [p] [p]

thepo mapiya e adapt mapasang mapuro pheguraok
apoy limpiyo pamasa pukamamasa phesinga
mapita pakusakit
miyapita pagari
pirak pagidaan

[p] [p]

phalalagoy ped
phakaturog pelalakaw
phaganaw
phagda
phagti



Ang [p], [p], [p], [p], [p], [p], at [p] ay naiimpluwensyahan ng mga kasunod na ponema. Ang [p] ay hindi nagbabago sa pagbigkas dahil ang kasunod nito ay ang [a]. Ang [p] naman ay nnagkakaroon ng kaunting fronting sapagkat ang [i] ay nasa harap. Ang [p] ay nagkakaroon ng kaunting blocking o palikod sapagkat ang [o] ang kasunod nito. Ang [p] ay nagkakaroon ng matinding katigasan sa pagbigkas dahil sa kasunod na [e]. ang [p] naman ay laging may kasunod na [u]. Ang [p] at [p] ay magkapareha lang sa pagbigkas subalit nagkakaroon ng pagkakaiba depende sa patinig na kasunod, kung ito ba ay [e] o [a].





d. /m/

[m] [m] [m] [m] [m]

mataid meyalek miyaggabe tamok pamumula a kayo
malangas pangangayamen miyanglub kamo
malay miyapita
maresik mamis
maito miyatay



Ang [m] ay laging matatagpuan sa unahan ng [a]: mataid, malangas at iba pa. ang [m] naman ay matatagpuan bago ang patinig na [e] tulad ng meyalek, pangangayamen at iba pa. ang [m] naman ay sinusundan ng [i] gaya ng miyapita, miyatay at iba pa. ang [m] naman ay laging makikita bago ang [u]. ang [m] din ay laging matatagpuan sa unhan ng [o] sa mga salitang tamok at kamo.


V.


a. /b/

[b] [b] [b] [b] [b]

baraiban bilik mabelang malebuteng bok
baraiban miyagabe
bangkala mabegar
bangkala
babai


Ang [b] ay matatagpuan sa unahan ng [a]; ang [b] ay laging matatagpuan sa unahan ng [i]; ang [b] ay laging makikita bago ang [e]; ang [b] ay laging matatagpuan sa unhan ng [o]; ang [b] ay matatagpuan naman sa unahan ng [u].



b. /t/

[t] [t] [t] [t] [t]

mataid thepo tindug magontod phakaturog
miyapita phagti miyauto a alungan tulang
mapita tindahan maito tutulan
mataba untoda
miyata

Ang [t] ay laging matatagpuan sa unahan ng [a] tulad ng mga salitang mataid,mapita at iba pa. Ang [t] naman ay matatagpuan sa unahan ng [h] tulad ng salitang thepo. Ang [t] naman ay laging matatagpuan sa unahan ng [o] tulad ng salitang maguntod, maito at iba pa. Ang [t] ay laging matatagpuan bago ang [i] tulad ng salitang tindug, phagti at iba pa. [t] naman ay laging matatagpuan bago ang [u], halimbawa nito ang ang salitang tulang.





c. /p/

[p] [p] [p] [p] [p]

thepo mapiya e adapt mapasang mapuro pheguraok
apoy limpiyo pamasa pukamamasa phesinga
mapita pakusakit
miyapita pagari
pirak pagidaan

[p] [p]

phalalagoy ped
phakaturog pelalakaw
phaganaw
phagda
phagti



Ang [p], [p], [p], [p], [p], [p], at [p] ay naiimpluwensyahan ng mga kasunod na ponema. Ang [p] ay hindi nagbabago sa pagbigkas dahil ang kasunod nito ay ang [a]. Ang [p] naman ay nnagkakaroon ng kaunting fronting sapagkat ang [i] ay nasa harap. Ang [p] ay nagkakaroon ng kaunting blocking o palikod sapagkat ang [o] ang kasunod nito. Ang [p] ay nagkakaroon ng matinding katigasan sa pagbigkas dahil sa kasunod na [e]. ang [p] naman ay laging may kasunod na [u]. Ang [p] at [p] ay magkapareha lang sa pagbigkas subalit nagkakaroon ng pagkakaiba depende sa patinig na kasunod, kung ito ba ay [e] o [a].


d. /m/

[m] [m] [m] [m] [m]

mataid meyalek miyaggabe tamok pamumula a kayo
malangas pangangayamen miyanglub kamo
malay miyapita
maresik mamis
maito miyatay



Ang [m] ay laging matatagpuan sa unahan ng [a]: mataid, malangas at iba pa. ang [m] naman ay matatagpuan bago ang patinig na [e] tulad ng meyalek, pangangayamen at iba pa. ang [m] naman ay sinusundan ng [i] gaya ng miyapita, miyatay at iba pa. ang [m] naman ay laging makikita bago ang [u]. ang [m] din ay laging matatagpuan sa unhan ng [o] sa mga salitang tamok at kamo.



VI. Mga Kaligiran

Pinagsususpetsahang
Tunog [a] [i] [e] [o] [u] [he] [he]

[b] ||||
[b] |||
[b] ||
[b] |
[b] |


Ang ponemang [b] ay mas madalas matatagpuan sa kaligirang [a] kaysa sa kaligirang [u] at [o]. walang matatatagpuan sa kaligirang [he] at [ha].



Pinagsususpetsahang
Tunog

[m] |||||-|||||-|||||-|||||-|||||-|||||-||
[m] ||
[m] |||||-||||
[m] |
[m] ||


Ang ponemang [m] ay mas madalas matatagpuan sa kaligirang [a] kaysa sa kaligirang [u] at walang matatagpuan na nasa kaligirang [he] at [ha].


Pinagsususpetsahang
Tunog

[p] |||||-|||||
[p] ||
[p] |||||-|
[p] ||
[p] ||
[p] ||
[p] ||||-||


Sa wikang Maranao Muslim, ang ponemang [p] ay mas madalas gamitin sa kaligirang [a] kaysa kaligirang [i], [o], [u], [e].




Pinagsususpetsahang
Tunog

[t] |||||-|||||-|
[t] |
[t] |||
[t] |||||
[t] |||



VII.

a. /b/

[b] [b] [b] [b] [b]

baraiban bilik mabelang malebuteng bok
baraiban miyagabe
bangkala mabegar
bangkala
babai

Ang [b], [b], [b], [b], at [b] ay may kanya-kanyang kaligiran. samakatwid, ang mga ito’y alopono lamang ng isa ponema.


b. /t/

[t] [t] [t] [t] [t]

mataid thepo tindug magontod phakaturog
miyapita phagti miyauto a alungan tulang
mapita tindahan maito tutulan
mataba untoda
miyata

Ang [t], [t], [t], [t], at [t] ay may kanya-kanyang kaligiran. samakatwid, ang mga ito’y alopono lamang ng isa ponema.


c. /p/

[p] [p] [p] [p] [p]

thepo mapiya e adapt mapasang mapuro pheguraok
apoy limpiyo pamasa pukamamasa phesinga
mapita pakusakit
miyapita pagari
pirak pagidaan

[p] [p]

phalalagoy ped
phakaturog pelalakaw
phaganaw
phagda
phagti

Ang [p], [p], [p], [p], [p], [p], at [p] ay may kanya-kanyang kaligiran. samakatwid, ang mga ito’y alopono lamang ng isa ponema.



d. /m/

[m] [m] [m] [m] [m]

mataid meyalek miyaggabe tamok pamumula a kayo
malangas pangangayamen miyanglub kamo
malay miyapita
maresik mamis
maito miyatay


Ang [m], [m], [m], [m], at [m] ay may kanya-kanyang kaligiran. samakatwid, ang mga ito’y alopono lamang ng isa ponema.










VIII.

Ponemikong tsart ng katinig

Punto ng Artikulasyon
Paraan ng Artikulasyon Panlabi Pang-ngipin Pang-gilagid Pangalangala Velar Glottal

Pasara
w.t.
m.t.

Pailong
m.t.

Pasutsot
w.t.

Pagilid
m.t.

Pakatal
m.t.

Malapatinig
m.t.

p
b


m

t
d


n











s


l


r



















y


k
g














w








h




Ponemikong Tsart ng mga Patinig

Harap Sentral Likod

Mataas

Gitna

Mababa

i

e




a
u
o







IX. Paglalahat

Ang /e/ ay binibigkas na /u/ sa halip na/e/. Ang /ph/ naman ay bibigkas na /p/ sa halip na /f/. Ang /o/ naman ay binibigkas na /w/ sa halip na /o/. Ang mga pinaghihinalaang tunog ay nagkakaroon ng pagkakaiba sa paraan ng pagbigkas dahil sa mga letrang patinig na kasunod ng mga ito. Ang paraan ng kanilang pagbigkas ay mabilis at dahil dyan ay hindi natin mapansin na may haba pala ang mga salitang kanilang binibigkas. Ang /ma-/ at /pha-/ ay karaniwang nasa unahan ng mga salitang ugat nang pandiwa, at ito ang nagsisilbing panlapi.